Американски сенатори повикуваат за истраги и претседателот се заканува да го сопре финансирањето. Што се случи?
Во јануари, генералниот директор на СЗО, Тедрос Аданом Гебреизус, се состана со кинескиот Кси Јинпинг и го пофали неговото задржување на коронавирусот – дури и откако Кина дозволи да се шири непроверено во круцијалните рани фази.
Во јануари, кога пандемијата што сега се шири по светот сè уште собираше сила, еден истражувачки научник во Беркли, по име Ксиао Шианг, ги следеше официјалните изјави на Кина за нов коронавирус кој тогаш се ширеше низ Вухан и забележа нешто вознемирувачко. Изјавите дадени од Светската здравствена организација, меѓународното тело кое го советува светот за справување со здравствени кризи, честопати одекнуваа на пораките на Кина. „Особено на почетокот, шокантно беше кога повторно и повторно го видов генералниот директор на СЗО, кога се обраќаше на печатот… скоро директно цитирајќи го она што го прочитав на изјавите на кинеската влада”, ми рече тој.
Најноторниот пример дојде во форма на еден твит од профилот на СЗО на 14-ти јануари: „Прелиминарните истраги спроведени од кинеските власти не пронајдоа јасен доказ за пренесување од човек на човек на новиот #коронавирус.“ Истиот ден, јавниот билтен на Комисијата за здравство на Вухан декларираше: „Ние не пронајдовме доказ за пренесување од човек на човек“. Но, до тој момент дури и кинеската влада понуди предупредувања што не беа вклучени во твитот на СЗО. „Можноста за ограничен пренос од човек на човек не може да се исклучи“, се вели во билтенот, „но ризикот од одржлив пренос е мал.“
Ова, сега знаеме, беше катастрофално невистинито и во изминатите месеци глобалната пандемија стави голем дел од светот под невидено заклучување и уби повеќе од 100.000 луѓе.
Соединетите држави исто така беа бавни во препознавањето на сериозноста на овој нов коронавирус, кој ја фати целата земја неподготвена. Претседателот Доналд Трамп обвини поголем број различни актери за катастрофата, неодамна издвојувајќи ја СЗО. „Тие го промашија предупредувањето“, рече Трамп за СЗО на брифингот оваа недела. „Можеа да го истакнат неколку месеци порано“.
Трамп можеби бара да ја отфрли вината за сопствените пропуштени предупредувања, но својствените структурни проблеми на СЗО ја прават организацијата подложна на дезинформации и политичко влијание, особено во момент кога Кина инвестираше значителни ресурси култивирајќи влијание во меѓународни организации чија вредност администрацијата на Трамп ја доведе во прашање. (Трамп само во март објави дека ќе номинира некого за пополнување на американското место на Извршниот одбор на СЗО, кое е испразнето од 2018 година.)
Дури во јануари, кога кинеските власти го смалуваа обемот на вирусот, лекарите во епицентарот на избувнувањето во Вухан, наводно, забележале пренесување од човек на човек, не само што го контрахираат самите заболувања. Во најпознатиот пример, д-р Ли Венлианг беше цензуриран за „ширење гласини“, откако се обиде да ги предупреди другите лекари за новата респираторна болест; тој подоцна почина од самиот вирус на 33 години. Кина сега го смета за маченик. На прашањето за случајот на Ли на прес-конференција, извршниот директор на Програмата за вонредни здравствени состојби на СЗО, Мајкл Рајан, рече: „Сите жалиме за загубата на пријателот лекар и колега“, но се сопре да ја осуди Кина за тоа што го обвини. „Постои разбирлива забуна што се јавува на почетокот на епидемијата“, додаде Рајан. „Затоа, треба да бидеме внимателни во означувањето на недоразбирањата наспроти дезинформациите; има разлика. Луѓето можат погрешно да разберат и тие можат да реагираат прекумерно“.
Оние изгубени рани недели исто така се совпаднаа со кинеската Нова Година, за која милиони луѓе патуваат да ги посетуваат семејството и пријателите. „Тоа е кога милиони луѓе од Вухан беа дезинформирани“, рече Шијао. „Потоа патуваа низ цела Кина, низ целиот свет“.
СЗО, во меѓувреме, ги добиваше своите информации од истите кинески власти кои ја дезинформираа сопствената јавност, а потоа им ја нудеа на светот со свој печат. На 20-ти јануари, кинески службеник за првпат јавно потврди дека вирусот навистина може да се шири кај луѓето, и за неколку дена го заклучи Вухан. Но тогаш веќе беше предоцна.
Потребна беше уште една недела за СЗО да го прогласи ширењето на вирусот за глобална здравствена вонредна состојба – за кое време д-р Тедрос Аданом Гебрејзус, генералниот директор на СЗО, ја посети Кина и го пофали раководството на земјата за „поставување нов стандард за реакција на епидемии.” Уште еден месец и половина помина пред СЗО да ја нарече COVID-19 пандемија, во кој момент вирусот уби повеќе од 4.000 луѓе и беше заразил повеќе од 118.000 луѓе на скоро секој континент.
Критичарите на организацијата сега ги искористуваат овие грешки и одложувања за осуда на СЗО (на која САД е најголем донатор), повикуваат на намалување на финансирањето на организацијата или бараат оставка од Тедрос. Во Белата куќа, трговскиот советник на Трамп, Питер Наваро, беше остар критичар.
„Дури и откако СЗО под раководството на Тедрос одбиваше да го означи избувнувањето како пандемија во текот на скапоцени недели и официјални претставници на СЗО постојано ја фалеа [Кинеската комунистичка партија] за она што сега знаеме дека беше координиран обид на Кина да ги скрие опасностите на вирусот Вухан од светот, вирусот се прошири како шумски пожар, во добар дел затоа што илјадници кинески граѓани продолжија да патуваат низ целиот свет,“ ми напиша Наваро во е-пошта. Државниот секретар Мајк Помпео неодамна изјави дека администрацијата „го преиспитува нашето финансирање во однос на Светската здравствена организација;“ Трамп рече дека објавата за ова прашање ќе дојде следната недела.
На ридот, републиканските сенатори Марта Мексали од Аризона и Рик Скот од Флорида бараат истрага за успешноста на СЗО во кризата и за тоа дали Кина некако ја изманипулирала организацијата. „Секој што има чиста претстава за тоа разбира дека комунистичката Кина ја сокрива реалноста за коронавирусот од првиот ден“, ми рече МекСали, која повика на оставка на Тедрос. „Не очекуваме СЗО да постојано да го повторува тој вид на пропаганда“. Скот ми рече дека сака да знае дали СЗО ги запазува сопствените процедури за справување со пандемија и зошто организацијата не била присилна во осудувањето на грешките во Кина.
Запрашан за коментар, претставник од СЗО посочи на прес-конференцијата што ја даде Тедрос оваа недела. „Ве молам ставете го во карантин политизирањето на COVID“, рече тогаш Тедрос. „Ќе имаме многу кеси за тело пред нас ако не бидеме дисциплинирани… САД и Кина треба да се здружат и да се борат против овој опасен непријател“. Дури и на почетокот на јануари, кога сè уште ја опишуваше болеста како мистериозна нова пневмонија, СЗО објавуваше редовни упатства за државите и здравствените работници за тоа како да го намалат нејзиното ширење. И организацијата вели дека сега испорачала милиони парчиња заштитна опрема во 75 земји, испратила тестови на повеќе од 126 и понудила материјали за обука на здравствени работници.
Во секој случај, не е вина на СЗО ако Кина го прикрила проблемот на почетокот, вели Чарлс Клифт, виш консултант во Центарот за универзално здравје на Чатам Хаус, кој работел во СЗО од 2004 до 2006 година. „Би сакале поголема транспарентност, тоа е точно, но ако земјите наоѓаат причини да не бидат транспарентни, тешко е да се знае што можеме да сториме во врска со тоа“. Најголемата структурна слабост на организацијата е тоа што се потпира на информации од нејзините земји-членки и тимот на СЗО што ја посети Кина во февруари за да го оцени одговорот, го стори тоа заедно со претставниците на Кина. Извештајот кој резултираше од тоа не споменува доцнења во размената на информации, но вели дека „храбриот пристап на Кина да го задржи брзото ширење на овој нов респираторен патоген го смени текот на брзо ескалирачка и смртоносна епидемија“. Мисијата се врати назад изјавувајќи пред новинарите дека во голема мера се задоволни од информациите што им ги даваше Кина.
Ако ова е нешто помалку од соучесништво во кинескo прикривање – тоа е она за што поранешниот советник за национална безбедност Џон Болтон го тврди за СЗО – тоа укажува на голема ранливост: Членството во групата вклучува транспарентни демократии и авторитарни држави и системи измеѓу, што значи дека информациите што ги објавува СЗО се онолку добри колку и тоа што го добива од Кси Јинпинг и рускиот претседател Владимир Путин. Северна Кореја, на пример, нема пријавено никакви случаи на коронавирус и СЗО не е во состојба да го констатира спротивното.
Структурата исто така им дава на лидерите на СЗО како Тедрос поттик да не ги лутат земјите-членки, и ова важи за Кина како што важи и за земјите со значително помалку финансиска моќ. За време на епидемијата на ебола во 2014 година, Клифт рече, на СЗО му требаа месеци да прогласи вонредна состојба за јавно здравје. „Се работеше за три многу мали Западно – афрички земји и СЗО не сакаше да ги вознемирува“, рече Клифт. „СЗО не се прослави во тој случај“. Одговорот овој пат беше многу побрз и подобар, според мислењето на Клифт. „Не значи дека не треба да биде испитано после тоа да се види што можеле да сторат подобро“, рече тој. „И навистина треба да се испита потеклото на она што се случи во Кина“.
Меѓутоа, СЗО исто така покажа дека може да ја премине линијата помеѓу потребата за соработка и размена на информации од земјите-членки и потребата тие да бидат одговорни за грешките. За време на избувнувањето на САРС во 2003 година, портпаролот на СЗО ја критикуваше Кина за нејзиниот недостаток на транспарентност и подготвеност, што му овозможи на вирусот да се шири непроверено. Кина дури подоцна призна дека има грешки во справувањето со избувнувањето.
Ниту една ваква критика се очекува овој пат. Една студија открила дека Кина можела да ги ограничи своите инфекции до 95 проценти доколку владата постапела во тој ран период кога лекарите први кои алармираа, а Кинеската комунистичка партија сè уште ја беше негирала големината на проблемот. „СЗО не ја заврши својата работа во тоа време“, рече Шијао. “Спротивното се случи: Тие всушност ги нагомилаа дезинформациите на кинеските власти за неколку недели. Тоа е, за мене, непростливо “.
Извор: The Atlantic
